Čovjek koji je bio neupitni lider i vođa Bošnjaka između dva svjetska rata, odnosno stranke koja je ”jedina u monarhistočkoj Jugoslaviji po svom postanku i djelovanju bila regionalno bosanska”, pod nerazjašnjenim okolnostima umro je 29. juna 1939. godine.
Dr. Mehmed Spaho, jedan od najznačajnijih bosanskohercegovačkih i bošnjačkih političara 20. vijeka, lider Jugoslavenske muslimanske organizacije (JMO) i prvi Bošnjak u Vladi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) pod nerazjašnjenim okolnostima umro je 29. juna 1939. godine u hotelu “Srpski kralj” na Kalemegdanu u Beogradu.
Mehmed Spaho je rođen u Sarajevu 13. marta 1883. godine. Njegov otac Hasan bio je sudija šerijatskog suda. Na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beču diplomirao je 1906. godine. Krajem 1907. položio je doktorski ispit, a 7. februara 1908. službeno je imenovan dr. prava. U Beču je Spaho bio član organizacije “Zvijezda”, koja je okupljala muslimanske studente. Kada se 1906. vratio iz Beča, Spaho je radio kao dvorski činovnik do 1908. a 1910. postao je advokatski službenik.
Na političku scenu Mehmed Spaho stupio je 1919. godine, uspostavom Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kada je bilo jasno da je bosanskim muslimanima potrebna snažna politička organizacija koja će štititi njihove interese. Te godine je osnovana Jugoslavenska muslimanska organizacija. Muslimani u Bosni i Hercegovini su većim dijelom bili skloni stvaranju jugoslavenske države u kojoj bi Bosna treba nastojati da očuva svoj identitet kao autonomna jedinica.
Na izborima za Ustavotvornu skupštinu u novembru 1920. godine JMO je osvojila gotovo sve muslimanske glasove u Bosni i Hercegovini, i na taj način stekla pravo na 24 zastupnička mjesta u skupštini. Političkim krugovima u Beogradu nikako nije odgovarala činjenica da su se bosanskohercegovački muslimani politički organizovali i da žele ostvariti političku dominaciju na prostoru Bosne i Hercegovine.
Spaho se tada najviše zalagao da ublaži negativne posljedice agrarne reforme koja je najviše pogodila muslimanske zemljoposjedničke porodice. Na Ustavotvornoj skupštini se borio da očuva regionalno-administrativni identitet Bosne i Hercegovne.
Kako su postojali problemi oko donošenja Ustava Kraljevine SHS, mandatar Nikola Pašić je stupio u pregovore sa JMO. Pašić se, pored očuvanja teritorijalne kompaktnosti Bosne i Hercegovine, obavezao i na osiguranje vjersko-prosvjetne autonomije. JMO je ovim sporazumom izborila član 135. u Ustavu Kraljevine SHS, koji je u povijesti prepoznat kao “turski paragraf”, a kojim se, zapravo, određuje da Bosna i Hercegovina tada “ostaje u postojećim granicama”. Zahvaljujući glasovima JMO 28. juna 1921. izglasan je tzv. “Vidovdanski ustav”.
U godinama nakon toga Mehmed Spaho se, i pored raskola u JMO, nametnuo kao neosporni lider bosanskohercegovačkih muslimana. Bio je ministar u skoro svakoj Vladi i postao je remetilački faktor u srpsko-hrvatskim nastojanjima da podijele Bosnu i Hercegovinu.
Pred kobni odlazak u Beograd, uoči svoje smrti, Mehmed Spaho je bio jako zabrinut zbog najavljene mogućnosti da “pregovori između Vladimira Mačeka i Krune u Beogradu mogu rezultirati podjelom Bosne i Hercegovine”.
Riječ je o Sporazumu između Dragiše Cvetkovića, predsjednika Vlade Kraljevine Jugoslavije i Mačeka u ulozi vođe političke koalicije Hrvatske seljačke stranke i Seljačko-demokratske koalicije. Sporazum je tretiran kao hrvatsko-srpski dogovor o sudbini BiH.
Prije smrti Spaho u Sarajevu saziva sastanak bošnjačkih prvaka na kojem je govorio o pregovorima Cvetkovića i Mačeka, koji bi se, prema njegovim saznanjima, imali završiti podjelom Bosne. Poslije duge diskusije Spaho je kazao kako će i dalje nastaviti svoju borbu i ni u kom slučaju neće dozvoliti da Kraljevsko namjesništvo donese jednu odluku koja nije po volji Muslimanima.
Nakon toga otišao je u Beograd, i odsjeo u hotelu “Srpski kralj” ujutro 29. juna. Bio je u kupatilu. Po izlasku iz kupatila poslužena mu je kahva koju je popio i momentalno pao mrtav.
Oni koji vjeruju u ubistvo, navode da je glavni naručitelj bio knez Pavle Karađorđević, koji je smatrao da je Spaho prepreka za Sporazum Cvetković-Maček o podjeli Bosne i Hercegovine, koji je, zaista, i sklopljen nepuna dva mjeseca nakon Spahine smrti, 26. avgusta 1939. godine. Opet znakovito, knez Pavle je i uputio dr. Spahi poziv na audijenciju u Beogradu tog kobnog 29. juna 1939.
Zanimljivo, dopisnik istanbulskog lista “Džumhurijet”, Mehmed Sulejmanpašić, objavio je 5. jula 1939. sumnju da je Spaho otrovan, argumentirajući to i stavom šefa beogradske policije Dragog Jovanovića, koji je “čitavo vrijeme bio u sobi sa Spahinim tijelom, istjerujući svakog koji se zadržavao više od pola minute”.
Do porodice Spaho svojevremeno su došla o čovjeku zvanom “Spaho”, koji se hvalio kako je taj naziv dobio zbog toga što je lično otrovao Mehmeda Spahu. Taj “Spaho” je radio kao konobar u hotelu “Srpski kralj”, te da mu je on lično sasuo otrov u kafu. Ovaj “Spaho”, po imenu Dragan Vujić, je tokom Drugom svjetskog rata bio partizan u 13. proleterskoj brigadi “Rade Končar”, i često se hvalio svojim “podvigom”. Dragan Vujić Spaho živio je kasnije u Beogradu kao pukovnik JNA i u susretima sa tadašnjim kolegama ispričao o trovanju dr. Mehmeda Spahe u hotelu “Srpski kralj”, gdje je 1939. radio kao konobar. Nije pričao po čijem je nalogu to uradio.
Dženaza Mehmeda Spahe obavljena je u Sarajevu u prisustvu čak 50.000 ljudi. Sahranjen je u haremu Gazi Husrev-begove džamije u Sarajevu.
Izvori: M. Kamberović, Mehmed Spaho (1883-1939) – politička biografija, Z. Hasanbegović, Jugoslavenska muslimanska organizacija 1929.-1941.
Mehmed Spaho otrovan u Beogradu da bi Bosna bila podijeljena
